Trends in de maakindustrie: hoe stomen we maatwerkbedrijven klaar voor de toekomst?

De industriële sector stelt ondernemers voor een aantal grote uitdagingen: arbeiders maken plaats voor machines, productieketens verhuizen en de overgang naar een dienstenmaatschappij is ingezet. Parallel worden er stappen gezet richting circulaire economie en duurzame productie. Hoe zetten die trends zich verder en welke invloed hebben ze op de sociale tewerkstelling? Het Departement Werk en Sociale Economie zocht het uit in een trendstudie.

In de trendstudie gingen we op zoek naar het antwoord op de vraag: welke impact hebben de uitdagingen of noden binnen de industriële sector op de duurzame tewerkstelling van kansengroepen – in het bijzonder werknemers van maatwerkbedrijven – en op de sociale economie in het algemeen? Naast dit onderzoek rond industriële noden liet het Departement WSE nog vier andere trendstudies uitvoeren, die dieper ingaan op de ontwikkelingen in de hernieuwbare energie, in e-commerce, in circulaire economie en in de maatschappelijke noden binnen de zorg- en groensector. De trendonderzoeken moeten ondernemers uit de sociale economie bijstaan in het ontwikkelen van nieuwe activiteiten en de banden met de reguliere sector aanhalen.

Trends in de maakindustrie

De studie toont vier grote trends op het vlak van industriële noden:

  1. Hypercompetitie: door de groeiende wereldbevolking en beperkte grondstoffen krijgt de industrie sinds het einde van de twintigste eeuw te maken met felle internationale concurrentie. Vlaanderen kan enkel concurrentieel blijven door in te zetten op differentiatie. Vooral op het gebied van grondstoffen en prijzen liggen de eisen van de bedrijven erg hoog.
  1. Industrie 4.0 en de Fabrieken van de Toekomst: eenvoudige automatisering is voorbijgestreefd: in de Fabriek van de Toekomst zorgt een digitaal besturingssysteem voor zelfstandige optimalisatie en volledige autonomie. De industrie wordt niet meer gekenmerkt door een lineaire waardeketen, maar door een cluster waarin alle stappen zijn verbonden door een digitale kern (Digital Supply Network). Technologische ontwikkelingen zoals the Internet of Things (IoT) en cloud computing worden in de maakindustrie geïntegreerd. Zo staat de fabriek niet langer op zichzelf, maar is ze verbonden met een wereldwijd netwerk van productiesystemen, leveranciers, distributienetten en klanten.
  1. Klantgerichter produceren: de klant stelt specifiekere vragen, heeft hogere kwaliteitseisen en tolereert minder fouten. Ook maatwerkbedrijven moeten daarom snel kunnen inspelen op de noden van de markt en een (pro)actieve houding aannemen. Bedrijven zijn niet meer louter leverancier of producent, maar zijn genoodzaakt om hechte partnerschappen aan te gaan. Ook maatwerkbedrijven kunnen profiteren van sterke samenwerkingen, gebaseerd op een krachtige visie, leiderschap en inzet.
  1. Duurzamer produceren: consumenten eisen steeds vaker duurzame producenten, ecologische processen en transparantie. Voor maatwerkbedrijven is hier een kans weggelegd: wie lokaal produceert, doet het goed bij de consument.

Impact op werkgelegenheid in bedrijven

Als industriële bedrijven zich de sterktes van de Industrie 4.0 weten eigen te maken en zo sterke spelers kunnen zijn in de maakindustrie van morgen, dan nog betekent dat niet noodzakelijk een sterke groei in tewerkstelling. Bovendien manifesteert de voorspelde minimale tewerkstellingsgroei zich niet bij de laaggeschoolden. Blijven innoveren op de werkvloer is belangrijk voor ondernemingen om bij te blijven, maar vereist vaak bijscholing en verandering van taken. Dat is niet voor alle werknemers even gemakkelijk. Het is dus een uitdaging om ook de zwakste doelgroepwerknemers in de toekomst te voorzien van waardevol werk in de maakindustrie. Toch kunnen maatwerkbedrijven ook inspelen op deze veranderingen. Technologie kan doelgroepwerknemers ondersteunen bij hun werk, zoals nu al gebeurt in verschillende sociale-economiebedrijven.

Opportuniteiten en obstakels voor de sociale economie

De trendstudie reikt maatwerkbedrijven opportuniteiten aan om ook in de toekomst relevant te blijven en te voldoen aan evoluerende, industriële noden.

  1. Reshoring

Om klantgerichter en duurzamer te kunnen produceren willen bedrijven hun productie, die voorheen werd verschoven naar lageloonlanden, opnieuw naar eigen bodem halen. Dat heet reshoring. Maatwerkbedrijven kunnen daarvan profiteren door zich te specialiseren in producten of activiteiten die een nauw contact met de eindklant in Vlaanderen vereisen of die steunen op maatwerk in of aan het einde van het productieproces.

  1. Fabrieken van de Toekomst

Evolueren maatwerkbedrijven langzamer dan andere bedrijven, dan wordt het voor werknemers moeilijker om door te stromen naar de reguliere arbeidsmarkt. Dat vraagt natuurlijk grote investeringen en de nodige STEM-vaardigheden, zowel bij de doelgroepwerknemers als het omkaderend personeel. Door technologische aanpassingen blijven maatwerkbedrijven relevant: aanraakschermen, cognitieve arbeidsondersteuning en collaboratieve robots of ‘cobots’ bieden mogelijkheden om doelgroepen op de werkvloer te ondersteunen.

  1. Eigen producten produceren

Met een gepaste afzetmarkt en de nodige investeringen kunnen maatwerkbedrijven ook eigen producten produceren. Zo zijn ze niet alleen zelfstandiger en dus minder gebonden aan externe klanten, maar hebben ze ook de kans om zich lokaal te verbinden met de consument. Een eigen product op de markt brengen vereist aangepaste productieprocessen en grote investeringen in ontwikkeling, marketing en verkoop. Daarvoor is de juiste kennis nodig.

  1. Samenwerkingsverbanden opbouwen

Een significante opportuniteit voor de sociale economie ligt in hechte samenwerkingsverbanden tussen maatwerkbedrijven en andere leveranciers, producenten en consumenten. Zij kunnen niet alleen machines en grondstoffen, maar ook expertise uitwisselen. Investeringen in machines en dure innovaties worden aantrekkelijker doordat de kost gedeeld kan worden. Het resultaat van die gebundelde krachten? Efficiëntie en een sterkere marktpositie. Bovendien slinkt de kloof tussen maatwerkbedrijven en reguliere bedrijven. Zulke samenwerkingsverbanden vinden we vandaag al terug in de sector.

  1. Verschuiving van interne productie naar enclavewerk

Reguliere bedrijven willen zich steeds minder toeleggen op productie. Hun focus verschuift naar ontwikkeling en marketingactiviteiten. Via enclavewerk kunnen zo meer doelgroepwerknemers in reguliere bedrijven terecht.

 

Benieuwd wat een maatwerkbedrijf concreet kan doen om toekomstbestendig te zijn? Voor inspiratie gingen wij te rade bij WAAK en Mariasteen, die alvast het goede voorbeeld geven.

Lees de volledige studie.